کلاهبرداری از جمله جرایم مهم و پرتکرار علیه اموال است که در دهه های اخیر روند رو به رشدی داشته است . در اصطلاح جرم شناسی این عمل بزهکارانه در دسته جرایم یقه سفید قرار میگیرد به این معنا که مجرمان آن غالبا افرادی دارای نفوذ و تاثیر گذار هستند .
کلاهبرداری چند رکن اصلی و اساسی دارد و از جمله جرایم مقید به شمار می آید :
توسل به وسایل متقلبانه : عنصری تعیین کننده و مبنای اصلی شکل گیری جرم کلاهبرداری است ،درواقع بدون توسل به مانور های متقلبانه هرگز جرمی با عنوان کلاهبرداری رخ نخوهد داد .
لازم به ذکر است وسایل و تکنیک های متقلبانه اشکال و تنوع گوناگونی دارند و غالبا جدید هستند به همین دلیل عموما تشخیص متقلبانه بودن برای بزهدیده دشوار بوده است .
فریب خوردن بزهدیده : پس از استفاده از تکنیک تقلب و فریب ، لازم است بزهدیده فریب بخورد ، به این معنا که مال را کاملا با رضایت خود والبته در نتیجه ی توسل کلاهبردار به وسایل متقلبانه ، به او تقدیم کند .
لازم به ذکر است اهمیت این رکن دقیقا به اندازه استفاده از وسایل متقلبانه است و تقدیم مال در رده سوم میباشد چراکه در صورت عدم فریب خوردن بزهدیده اصولا کلاهبرداری شکل نمیگیرد حتی اگر بزهدیده با علم به تقلب و فریب مال را با رضایت خود تقدیم کلاهبردار کند
ربودن مال : مرحله ایست که با ان جرم کلاهبرداری بصورت تام رخ می دهد ،در واقع تمام مراحل ، از فریب تا تقدیم مال از طرف بزهدیده به کلاهبردار به نوعی شروع به جرم هستند البته قابل پیگیری هستند اما پس از دریافت مال جرم تماما رخ داده است
مصادیق در قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا اختلاس و کلاهبرداری ماده ۱ :
هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکتها یا تجارتخانه های یا کارخانه ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال واختیارات واهی فریب دهد
یا به امور غیر واقع امیدوار نماید
یا از حوادث و پیش آمدهای غیر واقع بترساند
و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند
و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آنها تحصیل کرده
و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب میگردد .
در چه صورتی مجازات تشدید میشود و اصطلاحا کلاهبرداری مشدد خواهد بود ؟
در صورتیکه شخص مرتکب بر خلاف واقع عنوان یا سمت ماموریت از طرف سازمانها و موسسات دولتی یا وابسته به دولت یا شرکتهای دولتی یا شوراها یا شهرداریها یا نهادهای انقلابی و بطور کلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و نهادها و موسسات مامور به خدمت عمومی اتخاذ کرده
یا اینکه جرم با استفاده از تبلیغ عامه از طریق وسائل ارتباط جمعی از قبیل رادیو ، تلویزیون، روزنامه و مجله یا نطق در مجامع و یا انتشار آگهی چاپی یا خطی صورت گرفته باشد
یا مرتکب از کارکنان دولت یا موسسات و سازمانهای دولتی یا وابسته به دولت یا شهرداریها یا نهادهای انقلابی بخدمت عمومی باشد .
صور خاص کلاهبرداری کدامند ؟
۱ـ تبانی برای بردن مال غیر : مطابق ماده‌ی ۱ قانون مجازات اشخاصی که برای بردن مال غیر، تبانی می‌نمایند مصوب سال ۱۳۰۷ ، تبانی دونفر و اقامه ی دعوای صوری علیه یکدیگر کلاهبرداری محسوب میشود .
۲ـ انتقال مال غیر
مطابق ماده ۱ قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر (مصوب ۱۳۰۸) اگر شخصی مال متعلق به دیگری را بدون اجازه‌ی مالک آن به شخص ثالثی واگذار کند، کلاهبردار محسوب میشود. همچنین شخصی که این مال را با علم به عدم مالکیت شخص انتقال‌دهنده از او قبول می‌کند نیز کلاهبردار به حساب می‌آید.
۳. معرفی مال دیگری به عوض مال خود
مطابق ماده‌ی‌‌قانون مجازات اشخاصی که مال دیگری را به‌عوض مال خود معرفی می‌نمایند (مصوب ۳۱/۲/۱۳۰۸) شخصی که مال غیر را به‌جای مال خود معرفی کرده، در حکم کلاهبردار خواهد بود.
سایر قوانین در حکم کلاهبرداری :
۴. دریافت گواهی انحصار ورثه بر خلاف واقع
۵. تقاضای ثبت ملک دیگری برخلاف واقع
۶. فروش بیمه‌نامه یا تأسیس بدون مجوز نمایندگی بیمه
۷تشکیل دفتر یا مؤسسه و ترجمه اسناد بدون رعایت مقررات قانونی
۸انتشار اعلامیه‌ی پذیره‌نویسی اوراق بهادار با اطلاعات نادرست یا ناقص
۹. نقل و انتقال اموال موضوع اصل ۴۹ قانون اساسی بر خلاف قانون
۱۰. دریافت وجهی مازاد بر حق‌الوکاله به‌نام دیگران
