کلاهبرداری در لغت به معنای شیادی و حقه بازی ، به فریب و دروغ مال دیگران را گرفتن می باشد . جرم به سه دسته تقسیم می شود : جرایم علیه اشخاص ، جرایم علیه اموال و جرایم علیه امنیت . جرم کلاهبرداری جزو جرایم علیه اموال محسوب می گردد که امروزه گسترش پیدا کرده است . هر جرم دارای عناصر مادی و معنوی و قانونی است . در موادی از قانون تشديد مجازات مرتكبين ارتشا ، اختلاس و كلاهبرداري به بیان این جرم و عناصر و میزان مجازات آن پرداخته شده است .
عنصر قانونی جرم کلاهبرداری
عنصر قانونی جرم یعنی این که آن عمل ارتکابی طبق قانون جرم محسوب شده باشد .طبق ماده 1 این قانون “هر كس از راه حيله و تقلب مردم را به وجود شركت‌ها ، تجارتخانه‌های یا كار‌خانه‌ها یا مؤسسات موهوم يا به داشتن اموال و اختيارات واهي فريب دهد و یا به امور غير واقع اميد‌وار نمايد يا از حوادث و پيش‌‌آمد‌هاي غير واقع بتر‌ساند و يا اسم و يا عنوان مجعول اختيار كند و به يكي از وسايل مذكور يا وسايل تقلبي ديگر وجوه و یا اموال یا اسناد یا حواله جات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آنها تحصيل كرده و از اين راه مال ديگري را ببرد كلاهبر‌دار محسوب و علاوه بر رد اصل مال به صاحبش ، به حبس از يك تا 7سال و پرداخت جزاي نقدي معادل مالي كه اخذ كرده است، محكوم مي‌شود . ”
طبق ماده فوق کلاهبرداری از طریق فریب دادن افراد با استفاده از وسایل متقلبانه صورت می گیرد ، برای مثال کلاهبردار ممکن است خود را دارای شرکت یا سرمایه دار معرفی کند و برای این کار وسایل تقلبی فراهم کند تا بتو تا اموال و دارای مردم را بگیرد و با خود ببرد ، اینگونه کلاهبرداری صورت می گیرد.
عنصر مادی
عنصر مادی جرم کلاهبرداری عبارت است از فعلی که همراه با سوءنیت و فریب فرد مقابل انجام می شود.
عنصر روانی
عنصر روانی یا معنوی جرم کلاهبرداری زمانی محقق می شود که کلاهبردار عمدا و با قصد فریب و سونیت و همراه با خودآگاهی قصد بردن مال فرد مقابل را دارد .
کلاهبرداری اینترنتی
همانطور که ملاحظه می کنید قانون گذار رفتارهایی که به وسیله آن ها جرم کلاهبرداری اینترنتی محقق می شود را مثال زده است که به تفکیک از قرار زیر هستند :
1-ورود : منظور از ورود ، وارد کردن اطلاعات در رایانه برای پردازش است . به طور مثال وارد کردن اطلاعات به سیستم رایانه ای بانک و موسسات مالی و اعتباری و واریز یا انتقال وجه به حساب خود و دیگری .
2-محو : منظور از محو ، از بین بردن و حذف کردن داده ها و اطلاعات است . به طور مثال کسی با دسترسی به اطلاعات بانکی اسناد بدهکاری خود را در بانک از بین ببرد .
3-ایجاد : منظور از ایجاد ، به وجود آوردن اطلاعاتی است که وجود نداشته اند . به طور مثال کسی اطلاعات خود را به طور غیر مجاز وارد سامانه طرح ترافیک می کند .
4-متوقف کردن : منظور از متوقف کردن ، ایجاد وقفه و قطع جریان دسترسی به اطلاعات است . به طور مثال کسی در زمان انتقال وجه با قطع جریان دسترسی و ایجاد وقفه در زمانی که پول در حال واریز به حساب دیگری است پول را وارد حساب خود کند .
5-مختل کردن سامانه : منظور از مختل کردن سامانه ایجاد اختلال غیر مجاز در کار سیستم رایانه ای و کسب منفعت برای خود در فاصله زمانی که اختلال صورت گرفته است .
مواردی که بالا به آن ها اشاره شد همه از مصادیق ارتکاب کلاهبرداری اینترنتی هستند . در صورتی که رفتار مجرمانه ای با هر کدام از مصادیق مذکور مطابقت داشته باشد جرم کلاهبرداری رایانه ای واقع شده است .
مرجع و نحوه ثبت شکایت از کلاهبرداری اینترنتی
اولین کاری که در مواجهه با کلاهبرداری رایانه باید انجام داد مراجعه به دادسرای جرائم رایانه ای است . این دادسرا وظیفه رسیدگی به جرائمی که در فضای مجازی و رایانه صورت گرفته را دارد . بعد از آنکه پرونده تشکیل شد و رسیدگی به جریان افتاد دادسرا برای بررسی بیشتر موضوع ، آن را به پلیس فتا ارجاع می دهد .
پلیس فتا وظیفه تامین امنیت و مقابله با جرائمی مثل کلاهبرداری های اینترنتی ، جعل داده ها و عناوین ، سرقت اطلاعات ، تجاوز به حریم خصوصی اشخاص و گروه ها ، هک و نفوذ به سامانه های رایانه ای و اینترنتی ، هرزه نگاری و جرائم اخلاقی و برخی از جرایم سازمان یافته اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی را داراست .
البته راهکار ساده تری هم در رابطه با نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی وجود دارد . در صورتی که جرمی علیه شما در فضای مجازی اتفاق افتاد می توانید به سایت اینترنتی پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ( فتا ) مراجعه و روی آیکون ارتباطات مردمی کلیک کنید . در این بخش مشخصات ، نشانی و شماره شما ثبت می گردد و پلیس فتا در اولین فرصت با شما تماس گرفته و موضوع را پیگیری می کند . همچنین می توانید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید و از این طریق شکایت خود را تنظیم کنید .
چنانچه فروشگاه اینترنتی اقدام به دریافت وجه از خریداران و عدم تحویل کالا یا تحلیل کالای معیوب نموده، ولی شرایط وقوع جرم کلاهبرداری فراهم نباشد، امکان پیگیری شکایت از طریق سامانه نماد اعتماد الکترونیکی enamad.ir نیز وجود خواهد داشت.
مجازات و دادگاه صالح برای رسیدگی
مطابق با ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 مجازات جرم کلاهبرداری رایانه ای یک تا سه سال حبس و رد مال به صاحب آن و پرداخت جزا نقدی معادل مال ماخوذه می باشد . بنابراین مجازات این جرم شامل حبس ، رد مال و پرداخت جزای نقدی می باشد . و در مورد دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم کلاهبرداری اینترنتی هم باید گفت که با لحاظ رای وحدت رویه شماره ۷۲۹ مورخ ۱/۱۲/۱۳۹۱ هرگاه تهیه مقدمات و نتیجه حاصل از آن ، در حوزه های قضایی مختلف صورت گرفته باشد دادگاهی که بانک افتتاح کننده حساب زیان دیده از بزه که پول به طور متقلبانه از آن برداشت شده در حوزه آن قرار دارد صالح به رسیدگی است .
