موضوعی دارای ابعاد حقوقی و کیفری ست و به معنای تسلط و رفتار مالکانه بر مال غیر منقول بدون رضایت مالک آن میباشد
تصرف عموما امری نسبی است ، باید مدت زمانی که عرفا سلطه و استیلا نامیده میشود طی شود به علاوه عدم رضایت مالک نیز در تعیین عدوانی بودن تصرف اهمیت به سزایی دارد .
تصرف عدوانی هم در حوزه حقوق کیفری و هم آیین دادرسی مدنی قابل بحث و بررسی میباشد
و در هر حوزه دارای شباهت های بسیار و تفاوت های مهمی است
حقوق کیفری ایران و تصرف عدوانی :
ماده ۶۹۱ قانون مجازات اسلامی
هر کس به قهر و غلبه داخل ملکی شود که در تصرف دیگری است اعم از آنکه محصور باشد یا نباشد یا در ابتدای ورود به قهر و غلبه‌نبوده ولی بعد از اخطار متصرف به قهر و غلبه مانده باشد علاوه بر رفع تجاوز حسب مورد به یک تا شش ماه حبس محکوم میشود .
هر گانه مرتکبین دو نفر یا بیشتر بوده و لااقل یکی از آنها حامل سلاح باشد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهند شد
ماده ۶۹۲ قانون مجازات اسلامی
هر گاه کسی ملک دیگری را به قهر و غلبه تصرف کند علاوه بر رفع تجاوز به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد
عدم رضایت مدعی مالکیت عنصری تعیین کننده در تشخیص تصرف عدوانی است زیرا طبیعتا با وجود رضایت مالک تصرف و به طریق اولی عدوانی بودن معنا پیدا نمیکنند . به علاوه لازم به ذکر است در محاکم جزایی با توجه به بعد کیفری و تعیین مجازات لازم است سونیت متصرف و علم او به عدوانی بودن تسلط اثبات شود تا بتوان علاوه بر رفع تصرف حکم به مجازات تعیین شده داد .
تصرف عدوانی از منظر حقوق کیفری یک جرم مستمر به شمار می اید جرایم مستمر در مقابل جرایم آنی قراردارند به این معنا که لازمه تحقق فعل و ترک فعل آن استمرار مادی در زمان است .
در کنار عنصر استمرار که لازمه ی تصرف عدوانی است ، گاهی ممکن است با مواردی مواجهه شویم که مرتکب دست به تکرار تصرف می زند و اصطلاحا تکرار جرم رخ می دهد .
تکرار جرم تصرف عدوانی بصورت جداگانه در ماده ۶۹۳ قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده است و قید شده که علاوه بر صدور قرار بازداشت موقت برای مرتکب، مجازات تا ۳ سال حبس در انتظار او خواهد بود .
تصرف عدوانی در قانون آیین دادرسی مدنی : ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی دعوای تصرف عدوانی عبارتست از: ادعای متصرف سابق مبنی براینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید چند نکته در خصوص دعوای تصرف عدوانی : مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی دادگاه محل وقوع مال است به لحاظ محترم شمردن حق مالکیت رسیدگی به کلیه ی دعاوی تصرف عدوانی خارج از نوبت میباشد و تابع تشریفات قانون آیین دادرسی مدنی نیست هزینه ی دعاوی تصرف عدوانی برخلاف سایر دعاوی ملکی مقطوع میباشد برای اثبات سبق تصرف خواهان یا حق ارتفاق او از ادله ای چون شهادت شهود یا سند رسمی و عادی استفاده میشود
خواهان دعوای تصرف عدوانی میتواند در اثنای رسیدگی درخواست صدور دستور موقت کند با توجه به ابعاد حقوقی و کیفری تصرف عدوانی خواهان این دعوا میتواند در عین اقامه ی دعوای حقوقی در محاکم کیفری نیز شکایت خود را مطرح کند یا تنها به اقامه ی یک دعوا اکتفا کند مراحل و روند شکایت کیفری : ۱) شکایت از متصرف از طریق دادسرا مبنی بر رفع تصرف عدوانی – صدور قرار کفالت یا وثیقه پس از احضار متهم ۳) صدور کیفرخواست و ارجاع به دادگاه مراحل و روند اقامه ی دعوای حقوقی : ۱) ارسال اظهار نامه از طرف مدعی به متصرف و درخواست رفع تصرف ۲) تقدیم دادخواست به دادگاه حقوقی در صورت عدم رفع تصرف 3) تشکیل جلسه دادگاه و اعمال تصمیم مقتضی
تفاوت های دعوای تصرف عدوانی و خلع ید : اهمیت تشخیص و تفکیک میان این دو دعوا به چه علت است ؟
در دعاوی حقوقی هنگام ارائه ی دادخواست لازم است از عبارات و الفاظ صحیح و مناسب استفاده شود چرا که در غیر این صورت ممکن است دعوا بدون رسیدگی ، و تنها با صدور قرار رد دعوا خاتمه یابد
مهمترین تفاوت ها :
دعوای تصرف عدوانی فقط اموال غیر منقول را شامل میشود در صورتی که دعوای خلع ید هم برای اموال منقول هم اموال غیر منقول قابل طرح است
همانطور که پیشتر گفته شد در دعوای تصرف عدوانی نیاز به اثبات مالکیت نیست و تنها اثبات سبق تصرف کفایت می کند اما در دعاوی خلع ید اثبات مالکیت امری ضروریست .
هزینه ی دعاوی خلع ید برخلاف تصرف عدوانی بر اساس قیمت ملک تعیین میگردد ضمن اینکه خلع ید تنها با صدور رای قطعی لازم الاجرا صورت میپذیرد و امکان رسیدگی خارج از نوبت نیز برای این دعاوی وجود ندارد
