حضانت چیست؟ موارد سلب حضانت کدامند؟
حضانت در قانون تعریفی دقیقی ندارد. اما در لغت و عرف به معنی مراقبت، محافظت و نگهداری فرزند است. قبل از شروع به بحث توجه داشته باشید که حضانت با ولایت، وصایت و قیومیت متفاوت است و وظایف آنها نیز متفاوت است. حضانت یا امور مالی فرزند کاری ندارد به زبان ساده نگهداری و تربیت فرزند است.
قانونگذار در ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی در دو چهره به حضانت داده است و آن را هم حق و هم تکلیف ابوین قرار داده است.
حق سرپرستی یا حق نگهداری از فرزندان یکی ازمشکلات و دغدغه های رایج در زندگی زناشویی است. که در اصطلاح حقوقی به آن حق حضانت فرزند گفته می شود. این موضوع در بیشتر اوقات زمانی که والدین، صلاحیت خود را برای نگهداری فرزندان از دست می دهند اهمیت پیدا می کند. حتی سرنوشت فرزندان را نیز تغییر داده و مسیری جدید که ممکن است دلخواه آنان نباشد برایشان رقم می زند.
حق حضانت فرزند از نظر قانون
طبق ماده ۱۶۸ قانون مدنی که در خصوص حق دایگی فرزند است گفته شده است که: نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.
حق سرپرستی فرزند یک مسئله پراهمیت که در ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی گفته شده است که : هیچ یک از والدین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل بر عهده آنان است از نگهداری او امتناع کنند .
به دلیل اهمیت این مساله در قانون حمایت از خانواده به آن تاکیده شده است که بر اساس ماده ۴۰ : هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد، حسب تقاضای ذی نفع و به دستور دادگاه صادرکننده رأی نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت می شود.
ماده ۵۴ قانون حمایت از خانواده:
هرگاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و درصورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می شود.
چه مواردی باعث میشود حق سرپرستی فرزند تغییر کند؟
طبق ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی اگر پدر یا مادر فوت کنند، حضانت فرزند با دیگری است. در صورتی که پدر فوت کند حق حضانت فرزند به عهده مادر است،اما اگر پدر بزرگ فرزند یا همان پدر پدر او در قید حیات باشد، سرپرستی با او خواهد بود. اما حق نگهداری فرزند با مادر است. همچنین ماده ۴۳قانون حمایت خانوادهمقرر می دارد:
حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر آنها است. مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادسـتان، اعطای حضـانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.
آیا میدانستید در بعضی شرایط ممکن است حق حضانت فرزند از پدر و مادر سلب شود؟
بعضی اوقات ممکن است نه پدر و نه مادر صلاحیت نگهداری از فرزند خود را نداشته باشند ،که دادگاه خانواده در این شرایط حضانت فرزند را برابر رای دادگاه به دیگری یعنی پدر یا مادر یا پدر بزرگ و …. منتقل می شود.
مواردی که باعث سلب صلاحیت از والدین میشود:۱-جدایی زن وشوهر ۲-بیماری لاعلاج مثل جنون برای مادر یا ازدواج مادر ۳–عدم مواظبت و انحطاط اخلاقی
پیشنهاد میکنیم مقاله ی دعاوی و وکیل ملکی هم مطالعه کنید.
جدایی زن وشوهر:
ممکن است زن و شوهر به هر دلیل جدا از هم زندگی کنند. اما طلاق هم نگرفته باشند در اینجا حق سرپرستی فرزندان تا پایان ۷ سالگی با مادر است. بعد از آن تا ۹ سال برای دختر و ۱۵ سال برای پسر با پدر است. بنابراین حتی قبل از طلاق، دادخواست حضانت، سلب حضانت و ملاقات فرزند در دادگاه ها پذیرفته می شود. ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی در این مورد مقرر می دارد:
“برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است” .
البته که در تبصره این ماده قانونی آمده است:
“بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف ، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می باشد”.
بیماری لاعلاج مثل جنون و یا ازدواج مادر:
ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی در این خصوص مقرر می دارد :
اگر مادر درمدتی که حضانت طفل با او است مبتلا به جنون شود یا با فرد دیگری ازدواج کند حق دایگی فرزند با پدر خواهد بود.
عدم مواظبت و انحطاط اخلاقی :
برابر ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی گفته شده است که : «هر گاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت نگهداری اوست، صحت جسمانی و یا ترتیب اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی هر تصمیمی را که برای سرپرستی طفل مقتضی بداند, اتخاذ کند». اعتیاد، فساد و فحشا، ، تکدی گری و ضرب و شتم نامتعارف از موارد انحطاط اخلاقی محسوب می گردند.
از نظر قانون محل نگهداری طفل کجاست؟
همانطور که در گفته شده است محل نگهداری طفل آخرین محل اقامت پیش از جاری شدن طلاق است. برابر تبصره ۱ ماده ۱۴قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳، «پدر یا مادر یا کسانی که حضانت طفل به آنها واگذار شده، نمی‌توانند طفل را به شهرستانی غیر از محل اقامت مقرر بین طرفین یا غیر از محل اقامت قبل از وقوع طلاق یا به خارج از کشور بدون رضایت والدین بفرستند؛ مگر در صورت ضرورت با کسب اجازه از دادگاه.
ممکن است دادگاه تشخیص دهد توافقات راجع به دایگی و نگهداری طفل بر خلاف مصلحت اوست. در این صورت می تواند در مورد واگذاری امر حضانت به دیگری یا تعیین ناظر با پیش بینی حدود نظارت یا رعایت مصلحت طفل بر خلاف توافق زوجین عمل کند.
نتیجه اینکه اگر توافقی برای حضانت شده باشد، در صورت اثبات این موضوع که مصلحت طفل سلب حضانت است، می توان حضانت را از مادر یا پدر سلب کرد.
حق حضانت و نگهداری در صورت فوت یکی از والدین
مطابق ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی در صورت فوت یکی از پدر یا مادر حضانت با دیگری است. بنابراین با فوت پدر نگهداری طفل با مادر است. عنایت داشته باشید که اگر پدر بزرگ پدری فرزند در قید حیات باشد ولایت با اوست. ولی نگهداری و دایگی با مادر است. پدر بزرگ در صورتی می تواند سلب حضانت مادر کند که ثابت کند نگهداری و مراقبت او به صلاح و مصلحت فرزند نیست و مادر فاقد صلاحیت لازم است.
ماده ۴۳ قانون حمایت خانواده مقرر کرده است: «حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر آنها است مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادسـتان، اعطای حضـانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.»
حق حضانت و سرپرستی فرزند در صورت جدایی زن و مرد
ممکن است زن و شوهر به هر دلیل جدا از هم زندگی کنند ولی طلاق هم نگرفته باشند. در اینجا ولایت فرزندان تا پایان ۷ سالگی با مادر است و بعد از آن تا ۹ سال برای دختر و ۱۵ سال برای پسر با پدر است. بنابراین حتی قبل از طلاق، دادخواست حضانت، سلب حضانت و ملاقات فرزند در دادگاه ها پذیرفته می شود. ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی: برای دایگی و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است .
تبصره – بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف ، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می باشد.
یکی از وظایف دادگاه در پرونده های طلاق چه طلاق توافقی چه طلاق به درخواست زوج (مرد) و چه به طلاق به درخواست زوجه (زن)، تعیین تکلیف نگهداری و ملاقات فرزندان است. ملاک برای دادگاه باید رعایت مصلحت طفل باشد.
