طبق ماده ۱۰۱۱ قانون مدنی؛ زمانی می‌گوییم شخصی مفقودالاثر شده است که از زمان غیبت او مدت زیادی گذشته باشد و از وی هیچ خبری در دسترس نباشد. فرد مفقودالاثر دارای وضعیت حقوقی خاصی می‌باشد که حقوقی برای ایشان در قانون مشخص شده است.
در خصوص افراد غایب مفقودالاثر می‌بایست مسائل مربوط به اموال وی تعیین گردد. زمانی که مفقودالاثر بودن شخصی محرز شود، به منظور حفظ اموال ایشان دادگاه برای اموال غایب مفقودالاثر امینی تعیین می‌نماید.
در ماده ۱۱۵ قانون امور حسبی؛ دادگاه حفظ و نظارت اموال غایب را تا قبل از تعیین امین، بر عهده دادستان قرار می‌دهد.
همچنين در ماده ۱۰۱۲ قانون مدنی این گونه بیان شده است؛ زمانی که غایب مفقودالاثر برای اداره اموال خویش تعیین و تکلیف نکرده باشد و همچنین فردی را تعیین ننموده باشد و از لحاظ قانونی نیز کسی حق تصدی امور غایب مفقودالاثر را نداشته باشد، محکمه به منظور اداره اموال غایب، یک فرد امین را مشخص می‌نماید. همچنین طبق ماده ۱۰۲۸ قانون مدنی؛ زمانی که امینی برای اداره اموال غایب مفقودالاثر معین میشود، می‌بایست نفقه زوجه دائم و یا زوجه منقطعه را بپردازد و همچنین اولاد غایب را از دارایی‌های غایب تادیه نماید.
زمانی که دو سال از تاریخ آخرین خبر غایب گذشته باشد احتمال زنده بودن وی کمتر میشود. بنابراین ماده ۱۰۲۵ قانون مدنی در این خصوص توضیحاتی ارائه داده است:
وراثت غایب مفقودالاثر می توانند تا قبل از صدور حکم موت فرضی او، از محکمه درخواست کنند که دارایی ایشان را در تصرف وراث قرار دهند.
چه زمانی محکمه اداره دارایی غایب را برعهده وراث قرار می‌دهد؟
زمانی که؛ فرد غایب هیچ کس را برای اداره اموال خویش معین نکرده باشد و از زمان آخرین خبر راجع به غایب، دو سال تمام گذشته باشد. (به این منظور می باشد که هیچکس از وضعیت حیات یا ممات فرد غایب مطلع نباشد.)
زمانی که حکم موت فرضی غایب صادر میشود چه اتفاقی می‌افتد؟
می‌بایست حداقل ۳ سال و حداکثر ۱۰ سال از تاریخ آخرین خبر راجع به غایب گذشته باشد. حال بعد از آنکه از مدت معین شده زمانی گذشته است طی تقاضای اشخاص ذی‌نفع، دادگاه بعد از رسیدگی نشر آگهی انجام می دهد و از تمام کسانی که ممکن است از غایب اطلاع داشته باشند دعوت به عمل می آورد تا اطلاعات خود را در اختیار دادگاه قرار دهند. انتشار آگهی در سه مرتبه متوالی و هر کدام به فاصله یک ماه در یکی از جراید محل و یکی از روزنامه های کثیرالانتشار تهران منتشر می گردد. زمانی که دادگاه می‌خواهد حکم موت فرضی را صادر نماید می بایست یک سال از تاریخ نشر آخرین آگهی گذشته باشد و حیات شخص، مشخص نشده باشد. زمانی که حکم موت فرضی غایب مفقودالاثر صادر شود اموال غایب به تصرف قطعی ورثه درخواهند آمد و ورثه می‌توانند هر نوع تصرفی در مالشان داشته باشند.
طلاق از فرد مفقودالاثر:
زمانی که چهار سال از غیبت فرد مفقودالاثر گذشته باشد بر اساس قانون همسر غایب می تواند از ایشان در دادگاه تقاضای طلاق غیابی داشته باشد.
این مسئله در نکاح نامه های امروزی تحت عنوان شرط ضمن عقد قید شده است، که به موجب؛ آن اگر مردی به مدت شش ماه غایب شود و از او هیچ خبری در دسترس عموم نباشد همسر او می تواند از وی به شکل غیابی جدا شود.
زمانی این حکم اجرا می گردد که ضمن عقد زوجین این بند را امضا کنند و اگر در هنگام عقد این بند از عقد نامه امضا نگردد زن می‌بایست چهار سال صبر کند تا از زمان مفقود شدن همسرش بگذرد و سپس از دادگاه صدور حکم طلاق را تقاضا نماید.
اگر فرد غایب بعد از مدتی حاضر شود دارایی های فرد به چه شکل خواهد بود؟
اگر غایب بعد از صدور حکم فوت فرضی حضور پیدا کند تمامی اشخاصی که اموال ایشان را تحت‌عنوان وراثت تصرف کردند باید از تمامی اعیان یا عوض یا منافع اموال مزبور حین پیدا شدن غایب را، مسترد نمایند.
حال اگر اموال تلف شده باشند و از آنها هیچ اثری باقی نباشد غایب نمی تواند نسبت به دارایی ادعایی داشته باشد.
ممکن است این سوال پیش بیاید که اگر فردی بعد از طلاق همسر غایب خویش، مطلع گردد که ایشان زنده است یا اینکه غایب مزبور مجدد حضور پیدا کند اوضاع و شرایط به چه شکل می‌باشد؟
اگر همسر فرد غایب از ایشان طلاق گرفته باشد، زمانی که غایب بعد از وقوع طلاق و تا قبل از انقضای مدت عده مراجعت کند نسبت به طلاق حق رجوع دارد. ولی باید این نکته را در نظر بگیریم که اگر فرد بعد از انقضای مدت اعتبار رجوع کند دیگر حق رجوع ندارد و زندگی دوباره با همسر سابقش منوط به پذیرش زن و جاری شدن صیغه نکاح می باشد.
